اصول برنامه ریزی درسی قسمت اول از استاد حسین احمدی

برنامه‌ریزی هفتگی حکم راهنمای مسیر برای شماست، ذهن ما اساساً عادت ندارد به موارد کلی پاسخ بدهد این یعنی؛ اگر ما به هرروز به خودمان بگوییم که تو آدم موفقی باید بشوی، ذهن ما هیچ عکس‌العملی به این گفته نشان نمی‌دهد و مطمئناً ما هم هیچ کاری در راستای موفق شدن برنمی‌داریم پس باید دقیق و کوتاه به او بگوییم که چه‌کاری را باید انجام دهد. برنامه‌ریزی هفتگی برای ما هم حکم موارد دقیق و کوتاه را دارد زیرا وقتی یک استراتژی کلی به ذهنمان می‌گوییم او نمی‌داند که الآن باید چه‌کار کند، پس برای اینکه این موضوع را برای او مشخص کنیم باید پس از تعین استراتژی، برنامه جزئی را بر اساس مباحثی که در برنامه کلی تنظیم‌شده است تهیه کنیم. راستی تا یادم نرفته؛ یک فیل را لقمه، لقمه می‌خورند! (ضرب‌المثل انگلیسی)

برای برنامه‌ریزی هفتگی باید 3 مرحله را انجام دهیم، این 3 مرحله عبارت‌اند از:

شناخت و رعایت اصول برنامه‌ریزی هفتگی
برقراری تعادل در برنامه
چینش برنامه

اصل اول: دونده‌ ماراتن نباشید!

در این مقاله قصد دارم اولین اصل برنامه ریزی درسی را به شما بگویم. تقریباً اکثر دانش‌آموزان سخت‌کوش در جلسه اول مشاوره با من به یک نکته مشترک اشاره می‌کنند و آن این است که: آقای مطلبی نمی‌دانیم چرا باوجود 8-7 ساعت درس خواندن در روز، به نتیجه دلخواه خود نمی‌رسیم. خب مطمئناً در این مورد عامل کمیت یعنی؛ ساعت مطالعاتی داوطلب تقریباً در سطح مطلوبی است پس عامل مهم‌تری را باید مدنظر قرارداد و آن کیفیت مطالعه است.

یکی از مهم‌ترین دلایلی که اکثر دانش‌آموزان با ساعت مطالعه بالا نتیجه نمی‌گیرند این است که: معمولاً روزی 10-8 ساعته به‌طور پیوسته و بدون بازیابی انرژی مطالعه می‌کنند و این‌یکی از بزرگ‌ترین دام‌ها در درس خواندن می‌باشد. این فعالیت‌های طولانی و بی‌وقفه باعث کاهش بازده و نرسیدن به هدف مطلوبمان می‌شود بنابراین؛ بدن انسان برای داشتن بیشترین عملکرد باید مانند دونده دوی سرعت باشد یعنی؛ انرژی زیادی را در یک بازه مصرف کند و سپس به بازیابی انرژی بپردازد. در این اصل مفصل‌ به این موضوع خواهیم پرداخت.
روز خود را مانند ورزشکاران دوی سرعت شروع کنید و به همین شکل نیز ادامه دهید! نه مثل دوندگان ماراتن!!!

از طرفی مطابق تحقیقات صورت گرفته مطالبی که در ابتدا وانتها‌ی واحد زمانی مطالعه می‌شوند، دارای حداکثر یادآوری خواهند بود.

بنابراین: اگر داوطلبی بدون وقفه بیش از 3 ساعت مطلبی را مرور و مطالعه کند دارای دو زمان حداکثر یادآوری خواهد بود. درحالی‌که اگر همین حجم در 3 زمان یک‌ساعته مطالعه شود، دارای 6 زمان حداکثر یادآوری خواهد بود.

پس ما باید در بازه‌های معینی درس بخوانیم، سپس استراحت کنیم و دوباره شروع به درس خواندن کنیم؛ اما دوست دارم قبل از گفتن بهترین زمان برای یک واحد مطالعاتی، یک آزمایش علمی جالب را برای شما مطرح کنم. در سال 1950 دو دانشمند بسیار معروف به نام‌های کلیت‌من و اسنیسکی در مورد خواب انسان تحقیق کردند و به این نتیجه رسیدند که خواب انسان به بازه‌های زمانی کوتاه‌تری تقسیم می‌شود که هر بازه زمانی حدود 90 تا 120 دقیقه است؛ بنابراین کسی که فکر می‌کند 8 ساعت در خواب بوده، درواقع 4 یا 5 بخش 90 تا 120 دقیقه‌ای را خوابیده است. بدن انسان طوری است که بین این زمان‌ها با کوچک‌ترین اتفاق می‌تواند بیدار شود و سپس باز به خواب عمیق می‌رود و باز به حالت بیداری بر‌می‌گردد؛ بنابراین خوابیدن فرآیندی تناوبی است که در بازه‌های زمانی 90 تا 120 دقیقه‌ای تکرار می‌شود.

اما شاید فکر کنید که می‌خواهم در رابطه با خواب برای شما صحبت کنم اما متأسفانه باید بگویم سخت در اشتباهید!

داستان در این جالب می‌شود که در سال 1970 یعنی 20 سال بعد دانشمندان به نتیجه شگفت‌انگیزتری می‌رسند و متوجه می‌شوند که این دوره تناوبی 90 تا 120 دقیقه‌ای در زمان بیداری هم تکرار می‌شود و این آغاز یک تحول در کشف راز کارایی و عملکرد انسان بود.

به‌عبارت‌دیگر، وقتی بیدار هستیم زمان‌های بیداری ما به دوره‌های 90 تا 120 دقیقه‌ای تقسیم می‌شود که در آغاز هر دوره ترشح هورمونی، ضربان قلب، فعالیت مغزی و تمامی موارد در بهترین حالت ممکن خودشان هستند. بعد از حدود 60 دقیقه عملکرد شروع به کاهش می‌کند و زمانی می‌رسد که در نقطه‌ای بین 90 تا 120 دقیقه، بدن انسان به‌شدت احساس می‌کند نیاز به بازیابی انرژی و استراحت دارد. اگر ما در این شرایط، یعنی زمانی که بدن تشخیص می‌دهد نیاز به بازیابی و استراحت دارد کاری را ادامه بدهیم، معمولاً نتیجه اضطراب شدید، عدم تمرکز، خستگی و حتی گرسنگی بی‌موقع خواهد بود. در این صورت عملکرد ما کاهش می‌یابد.

سؤال مهم آن است که این بازه‌های زمانی در چه زمانی از روز آغاز می‌شوند؟ یعنی ما در چه زمانی از روز در حداکثر کارایی خود هستیم؟

وقتی ما از خواب بیدار می‌شویم و یک صبحانه مفید و مقوی می‌خوریم، در شرایط حداکثر کارایی هستیم و می‌توانیم یک کار مهم و سخت را آغاز کنیم و این کار مهم ما چیزی نیست جز مطالعه برای موفقیت در آزمون‌سراسری.

البته ممکن است خیلی‌ها بگویند ما نمی‌توانیم 90 دقیقه یکجا بنشینیم! برای این افراد یک پیشنهاد دارم، این افراد بهتر است واحد‌های مطالعاتی خود را از 50 دقیقه مطالعه، 10 دقیقه استراحت شروع کنند و به‌صورت تدریجی به 90 دقیقه مطالعه و 20 تا 30 دقیقه استراحت برسانند.

البته ممکن است خیلی‌ها مبحث آهنگ مطالعه، توان هر شخص و… را پیش بکشند و به این تحقیقات ایراد بگیرند اما در طی این سال‌ها نتیجه افزایش کارایی این تحقیق از طریق تجربه به من اثبات‌شده و به‌صراحت می‌توانم بگویم برای تمامی دانش‌آموزان و داوطلبان کاربردی است. ضمناً این بازه بهترین حالت ممکن برای مطالعه است که در آن فرصت تمرکز و انجام تکالیف وجود دارد و با استفاده از این اصل می‌توان از موضوع «ورود به حوزه خاکستری ممنوع» که در بحث برنامه‌ریزی روزانه به آن اشاره خواهم کرد، بهترین استفاده را برد.

بازه مطالعاتی = 90 دقیقه مطالعه + 20 الی 30 دقیقه استراحت و بازیابی انرژی
یا
بازه مطالعاتی = 75 دقیقه مطالعه + 15 دقیقه استراحت و بازیابی انرژی

استاد حسین احمدی مدرس و مشاور برتر کنکور